ኢንስቲትዩት ገረዓልታ ንመፅናዕቲ ፖሊሲን ስልጠናን
ሰሙናዊ ምዕባለታት ኣብ ቀርኒ ኣፍሪካ
10-14 ለካቲት 2017 ዓ/ም
መቐለ
ፍሉይ ተርእዮታት ናይዚ ሰሙን
- ምኽባር መበል 50 ዓመት በዓል ወርቃዊ እዩቤልዩ ውድብ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት)።
- ምንዋሕ ዕድመ ስልጣን ኮሚሽን ሃገራዊ ዘተ ኢትዮጵያ።
- ዝርርብ ኣብ መንጎ ግንባር ሓርነት ኦሮሞን ፌደራሊስት ኮንግረስ ኦሮሞን።
- ኣዘራራቢ ፅሑፍ ፕረዚደንት ኢትዮጵያ ነበር ሙላቱ ተሾመ ኣብ ኣልጀዚራን ምላሽ መንግስቲ ኤርትራን።
- ምክያድ ሰብኣዊ ዋዕላ ንህዝቢ ሱዳን።
- ምፍናዉ ኣቦ መንበር ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪካ ነበር ሙሳ ፋኪ።
ፖለቲካዊ ምዕባለታት
መበል 50 ዓመት በዓል ወርቃዊ እዩቤልዩ ውድብ ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ኣብዚ ዝሓዝናዮ ሰሙን ተኸቢሩ።
ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ብዕለት 11 ለካቲት 2017 ዓ/ም መበል 50 ዓመት ምስረትኡ ዘኽበር እንትኸዉን እቲ መድረኽ ዝኽሪታትን መደረታትን ብዛዕባ ሕሉፍ ቃልስታቱን ዓወታቱን ኣስተንትኖን ዘጠቓለለ እዩ ነይሩ።
እቲ ብ11 ለካቲት 2017 ዓ/ም ዝተኻየደ ዝኽሪ፡ እቲ ዉድብ ኣብ ዉሽጢ ኸቢድ ፖለቲካዊ ወጥሪ ኾይኑ ዘኽበሮ እንትኸዉን ብዕለት 06 ለካቲት 2017 ዓ/ም ፡ እቲ ክካየድ ተሓሲቡ ዝነበረ ፅምብል ሒደት መዓልታት እንትተርፎ ሃገራዊ ቦርድ ምርጫ ኢትዮጵያ፡ ሕግታት ምርጫ ዘይምኽባር ብምጥቃስ፡ ፖለቲካዊ ንጥፈታት ህወሓት ደው ንክብል ኣጊዱ እዩ። እዚ ምእጋድ እዚ፡ እቲ ውድብ ንሰለስተ ኣዋርሕ ኣብ ዝኾነ ፖለቲካዊ ንጥፈታት ከይዋፈር ዝኽልክል ብምንባሩ፡ ኣብ ልዕሊ እቲ ናይ ዝኽሪ ፍፃመታት ዘይርጉፅነት ክፈጥር ኽኢሉ እዩ።
እቲ ምእጋድ ኣብ ውሽጢ ህወሓት ብቐንዱ ድማ ኣብ መንጎ ኣቦ መንበር ደብረፅዮን ገብረሚካኤልን ፕሬዚደንት ግዝያዊ ምምሕዳር ትግራይ ጌታቸው ረዳን ዝመርሕዎም ጉጅለታት ምስ ዝነበረ ውሽጣዊ ምፍልላይ ዝተኣሳሰረ እዩ። እዚ ውሽጣዊ ፍልልይ እዚ ድማ እቲ ውድብ ዓቕሙ ንከይዉድብን ንክዳኸምን ኣብ ምግባር ይርከብ።
· ዕድመ ስልጣን ኮሚሽን ሃገራዊ ዘተ ኢትዮጵያ ንሓደ ዓመት ተናዊሑ። ኣብ ታሕሳስ 2014 ዓ/ም ኮሚሽን ሃገራዊ ዘተ ኢትዮጵያ ብኣዋጅ ቁፅሪ 1265/2014 ከምዝተጣየሸ ይፍለጥ። ይኹን እምበር ገለልተኛነቱን ሓቛፍነቱን ካብ ዝምስረት ኣትሒዙ ኣብ ሕቶ ምልክት ኣትዩ ፀኒሑ እዩ።
ሃገር ከይተረጋግአት ሓቀኛ ምምኽኻር ክትገብር ኣፀጋሚ እዩ ዝብል ነቐፌታታት ቀሪቡ እዩ። እንተኾነ ኣብቲ ብሰሉስ 11 ለካቲት 2017 ዓ/ም ዝተኻየደ ህፁፅ ኣኼባ ወከልቲ ህዝቢ፡ እቲ ናይ ዘተ ኮሚሽን ብሰለስተ ናይ ተቓዉሞ ብኣብዝሓ ድምፂ ተናዊሑ ንዝቕፅል ሓደ ዓመት ኣብ ቦትኡ ክፀንሕ ተወሲኑ።
- ኣብዚ ዝሓዝናዮ ሰሙን ኣብ መንጎ ብዳዉድ ኢብሳ ዝምራሕ ግንባር ሓርነት ኦሮሞን ብዶክተር መራራ ጉዲና ዝምራሕ ፌደራሊስት ኮንግረስ ኦሮሞን ዝርርብ ይካየድ ከምዘሎ ተገሊፁ።
- እቲ መደረ ብመንግስቲ ከም ዝተዳለወ ዝፍለጥ ኾይኑ ብኣንፃሩ ድማ ምስ መንግስቲ ዝቃለስ ዘሎ ግንባር ሓርነት ኦሮሞ መንግስቲ ኣብይ ምስ ኦሮሞ ብምትሕብባር ናብ ሰሜን ንምዝማት ዝኸዶ ዘሎ ኽያዶ ንኦሮሞ ዘይጠቅም እዩ ብምባል ተቃዉምኡ ገሊፁ።
ዞባዊ ጉዳያት
·ፕረዚደንት ኢትዮጵያ ነበር ሙላቱ ተሾመ፡ ኤርትራ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዕጡቓት ኣዋፊራ ኣላ ክብል ከሲሱ። ብተወሳኺ ፕረዚደንት ኤርትራ ኢሳይያስ ኣፍወርቂ ምስቶም ስምምዕ ፕሪቶርያ ዘይደልዩ ሓይልታት ህዝባዊ ወያነ ሓርነት ትግራይ (ህወሓት) ብዘለዎ ናይ ሓባር ኣጀንዳ ኲናት ከም ዝደሊ ገሊጹ።
“ኣብ ቀርኒ ኣፍሪካ ካልእ ግጭት ከይፍጠር፡ ሕጂ ስጉምቲ እንወስደሉ ግዜ እዩ” ብዝብል ኣርእስቲ ኣብ ኣልጀዚራ ፅሑፉ ዘሕተመ ፕረዚደንት ነበር ሙላቱ ተሾመ፡ ፕረዚደንት ኤርትራ ኣብ ኩሉ ቦታ ግጭት ፈጢሩ፡ ዓመፅቲ ብምድጋፍን ኣብ ዙርይኡ ምፍልላይ ፈጢሩን፡ ንኲናት ከም ምንጪ ኣታዊ ዝጥቀመሉን ሕጂ እዉን ከምኡ ክገብር ዝደሊን እዩ ክብል ከሲሱ።
ኣብ ናይ ትግራይ ኩናት ብዝምልከት ድማ፡ ህወሓት ንቀዳማይ ሚኒስትር ኣብይ ኣሕመድ ካብ ስልጣን ንምእላይ ኲናት ምስ ኣወጀት ኢሳያስ ነቲ ዕድል ተጠቒሙ ናብ ትግራይ ብምእታዉ ዕንወት ከምዘውረደ ሓቢሩ።
ብተወሳኺ እቶም ነበር ፕረዝደንት፡ ኣብ ክልል ኣምሓራ ዕጡቕ ሓይሊ ብምውፋር ስምምዕ ሰላም ንምዝራግ ዝሰርሕ ዘሎ ፕረዚደንት ኤርትራ ኣብ መንጎ መንግስቲ ፌደራልን ህወሓትን ዝተኸተመ ስምምዕ ሰላም ፕሪቶርያ ውልቃዊ ክሳራ ኮይኑዎን ምስ ኣብ ውሽጢ ህወሓት ዝርከቡ ነቲ ስምምዕ ሰላም ዘይቅበሉን ግዝያዊ መንግስቲ ንምጥፋእ ዝሰርሑን ሓይልታት ናይ ሓባር ኣጀንዳ ሒዙ ይንቀሳቐስ ኣሎ ክብሉ ኸሲሶም።
- እዚ ከምዚ’ሉ እንከሎ፡ መንግስቲ ኤርትራ ብዛዕባ ፅሑፍ ፕረዚደንት ነበር ሙላቱ ተሾመ ብዝምልከት ብሚኒስተር ዜና ኣቶ የማነ ገብረመስቀል ኣቢሉ ምላሽ ሂቡ ኣሎ።
ኣቶ የማነ ገብረመስቀል ኣብ ዘካፈሎ መልእኽቲ፡ ሰራዊት ኤርትራ ብዕድመ መንግስቲ ኢትዮጵያ ኣብቲ ናይ ትግራይ ኲናት ክሳተፍ ከምዝኸኣለን በዚ ድማ ካብ መንግስቲ ኢትዮጵያን ሓይልታት ምክልኻል ኢትዮጵያን ንመንግስቲ ኤርትራ ምስጋና ከምዝቐረበሉን ገሊፁ።
ኣብ እዋን ኲናት ትግራይ መንግስቲ ኢትዮጵያ ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ ከምዘይኣተወ ንተኸታታሊ 6 ኣዋርሕ ክገልፅ ድሕሪ ምፅንሑ እቲ ሰራዊት ምእታዉ ምስተረጋገፀ ድማ ቀዳማይ ሚኒስተር ኢትዮጵያ ነቲ ብሰራዊት ኤርትራ ዝተጎበጠ መሬት ብውዕል ኣልጀርስ ዝተፈቕደ ጥራይ ከዝኾነ ብምግላፅ ንመንግስቲ ኤርትራ ክከላኸል ፀኒሑ እዩ።
ብተወሳኺ ድማ ናይ መንግስቲ ኢትዮጵያ ናይ ፕሮፖጋንዳ ሓይልታት፡ ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ ካቱ ዝኸኣለ ንገዛእ ርእሱ ንምክልኻል ከምዝኾነ ዋላኳ እንተገለፁ፡ መንግስቲ ኤርትራ ኣብ ዝሃቦ መልሲ ግን ነዚ ብምንፃግ ሰራዊት ኤርትራ ናብ ትግራይ ዝኣተወ ብናይ ገዛእ ርእሱ ድሌት ዘይኮነስ፣ ብቐጥታ ካብ መንግስቲ ኢትዮጵያ ብዝቐረበሉ ሕቶ ምዃኑ እዩ ገሊፁ።
ብዛዕባ’ቲ ብፕረዚደንት ኢትዮጵያ ነበር ሙላቱ ተሾመ ንኤርትራ ከም ዕንቅፋት ስምምዕ ፕሪቶርያ ኣመልኪቱ ዘቕረቦ ፅሑፍ ብዝምልከት መንግስቲ ኤርትራ ኣብ ውሽጣዊ ጉዳያት ኢትዮጵያ ኢዱ ከእቱ ሓሳብ ከምዘይብሉን ኣብ ኤርትራ ዝፍፀም ዘሎ ምግፋዕ መንግስቲ ኢትዮጵያ ነቲ ዘጋጥሞ ዘሎ ፀገማት ንምሽፋን ምዃኑን ተገሊፁ። ብተወሳኺ፡ እቲ ኣብ ልዕሊ ኤርትራ ዝካየድ ዘሎ ወፍሪ፡ እንተተኻኢሉ ብሰላማዊ መገዲ እንተዘይኮይኑ ብሓይሊ ኣፍደገ ባሕሪ ንምርካብ ዝተወጠነ ምዃኑ ተገሊፁ።
- ሕቡራት ኢማራት ዓረብ፣ ፌደራላዊት ዲሞክራስያዊት ሪፓብሊክ ኢትዮጵያ፣ ሕብረት ኣፍሪካን በዓል መዚ ልምዓት ኣብ መንጎ መንግስታት (ኢጋድ) ብ ዕለት 7 ለካቲት 2017 ዓ/ም ኣብ ኢትዮጵያ ኣዲስ ኣበባ “ላዕለዋይ ደረጃ ሰብኣዊ ዋዕላ ንህዝቢ ሱዳን” ኣካይዶም።
እቲ ዋዕላ፡ ነቲ ኣብ ሱዳን ዘሎ ኣዕናዊ ሰብኣዊ ቅልውላው ንምፍታሕ ዞባውን ዓለምለኻውን ደገፍ ንምውዳብ፡ ከምኡ’ውን ኣብ ወርሒ ሮሞዳን ሰብኣዊ ተኹሲ ደው ንምባል ፃውዒት ንምቕራብ ዝዓለመ’ዩ። ምስዚ ተኣሳሲሩ፡ ብርክት ዝበላ ሃገራት ነቲ ሕቡራት ኢማራት ዓረብ ዝገበረቶ ፃውዒት ሰብኣዊ ዕረፍቲ፡ ከምኡ’ውን ኲናት ደው ክብል ተፀንቢረን እየን።
ሸኽ ሻኽቡት ቢን ናህያን ሚኒስተር ጉዳያት ወጻኢ ኢማራት ዓረብ ኣብቲ ዋዕላ ከምዝበልዎ “ሎሚ ናብ ቅድስቲ ወርሒ ሮሞዳን ኣብ እንቐርበሉ ዘለና እዋን፡ ኢማራት ዓረብ ምስ መንግስቲ ኢትዮጵያ፡ ሕብረት ኣውሮጳን ኢጋድን ብምዃን፡ ኣብ ኣዲስ ኣበባ ዝርከባ ኣህጉራዊ ትካላት ብምፅዋዕ፡ ነቲ ኣብ ሱዳን ዘሎ መከራ ንምቅላል ቃል ኪዳን ኣሐዲሳ።
እዚ ዋዕላ እዚ ኣብዚ ዓመት’ዚ ንሱዳን ዝካየድ ናይ መጀመርታ ዋዕላ ብምዃኑ፡ እዚ ፍሉይ ፍፃመ፡ ኣብ መፃኢ ንህዝቢ ሱዳን ንምሕጋዝ መደብ ተታሒዙሉ ዘሎ ዋዕላታት ከም መበገሲ ኮይኑ ከገልግል’ዩ ተባሂሉ። ኢማራት ዓረብ ምስ ዞባዊ፣ ኣፍሪካውያንን ኣህጉራውያንን መሻርኽቲ ብፅኑዕ ብምትሕብባር ብኹሉ ዝርከበሉ መንገዲ ሓገዝ ትገብር ከምዘላ እዉን ተገሊፁ። እቶም ተዋጋእቲ ወገናት ነዚ ቅዱስ እዋን ከኽብርዎ፡ ምቁራፅ ተኹሲ ብምትግባር ድማ ነቶም ኣዝዮም ረድኤት ዘድልዮም ሰባት ብፍላይ ድማ ንህፃናት፡ ኣረጋውያንን ደቂ ኣንስትዮን ኣገዳሲ ሰብኣዊ ሓገዛት ብውሑስን ህፁፅን ብዘይ ዕንቅፋት ክረኽብዎን ለበዋ ቀሪቡ።
ቀዳማይ ሚኒስተር ፌደራላዊት ዴሞክራስያዊት ሪፓብሊክ ኢትዮጵያ ዶክተር ኣብይ ኣሕመድ ዓሊ ብወገኑ፡ “ኢትዮጵያ ከም ናይ ቀረባ ጎረቤትን ሓፍትን ሃገር መጠን፡ ኣብዚ ፈታኒ እዋን ምስ ህዝቢ ሱዳን ብስምረት ደው ኢላ ኣላ።
ክልተ ሃገራትና ብዕምቆት ኣብ ነንሕድሕደን ዝተመርኮሳ ኮይነን፡ ብወለዶታት ናይ ሓባር ቃልሲ፡ ባህግን ባህላዊ ምትእስሳርን ዝተኣሳሰራ እየን” ክብሉ ተሰሚዖም።
ብተወሳኺ ድማ ፈፃሚ ፀሓፊ ኢጋድ ዝኾኑ ዶክተር ወርቅነህ ገበየሁ “መፃኢ ብሚልዮናት ዝቑፀሩ ሱዳናውያን ኣብ ሚዛን ተንጠልጢሉ ኣሎ፡ ታሪኽ ድማ ክንዋሳእ ሓላፍነት ሂቡና ኣሎ። ሕጂ ካብ ዝኾነ እዋን ንላዕሊ ካብ መብፅዓታት ወፂእና፡ ነቲ ስቓይ ዘቃልልን ንህዝቢ ሱዳን ንነዊሕ እዋን ዝፀንሕ ሕውየት መሰረት ዘንብርን ግብራዊን ዝተዋደደን ምትእትታዋት ከነተኩር ኣለና” ኢሎም።
- ኣቦ መንበር ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪካ ነበር ሙሳ ፋኪ ን 8 ዓመታት መራሒ እቲ ኮሚሽን ኮይኑ ድሕሪ ምፅንሑ ብዕለት 8 ለካቲ 2017 ዓ/ም ካብ ስልጣኑ ወሪዱ።
ኣቦ መንበር ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪካ ነበር ሙሳ ፋኪ ማሃማት ኣብ ኣኼባ ፈፃሚ ቤት ምኽሪ ቅድሚ ዋዕላ መራሕቲ ሃገራት ኣብ ዝተኻየደ ጉባኤ ሚኒስቴራት ጉዳያት ወፃኢ ኣብ ዘስምዖ መደረ፡ “ስልጣነይ ኣብቂዐ እየ፡ ካብዚ ንላዕሊ ድማ ሓደ መዓልቲ ኣይፀንሕን እየ” ክብል ኣዊጁ።
ሙሳ ፋኪ ማሃማት ተኪኦም ድማ ማሕሙድ ዓሊ ዩሱፍ ኣቦ መንበር ኮሚሽን ሕብረት ኣፍሪቃ ኮይኖም ዝተመረፁ እንትኾኑ ሰልማ ማሊካ ሓዳዲ ድማ ብምክትልነት ክምረፃ ኽኢለን እየን።
ክልቲኦም መራሕቲ ካብ ዕለት 08 ክሳብ 09 ለካቲት 2017 ዓ/ም ኣብ ዝተኻየደ መበል 38 ስሩዕ ኣኼባ ባይቶ መራሕቲ ሃገራትን መንግስትን ተመሪፆም ቃለ መሓላ ፈፂሞም። ክልቲኦም ተመረፅቲ ሰበስልጣናት ካብተን ንምምራፅ ብቑዓት ዝኾና 49 ኣባል ሃገራት ዝድለ ክልተ ሲሶ ዝበዝሐ ድምፂ ዝረከቡ እንትኾኑ እተን 6 ኣባል ሃገራት ሕብረት ኣፍሪካ ኣብ ትሕቲ እገዳ ስለዘለዋ ድምጺ ክህባ ብቑዓት እንተኾና ተሪፈን እየን።